Περιγραφή & Στόχοι 2ου Μαθήματος

Η θεμελίωση της δημοκρατίας στηρίζεται στην αναγνώριση της πολιτικής κοινότητας ως πηγής και φορέα όλων των δημόσιων εξουσιών. Η κυριαρχία της πολιτικής κοινότητας τυποποιείται συνταγματικά και η δημοκρατική αρχή αναγορεύεται σε θεμέλιο του πολιτεύματος και θεμελιωδέστερη αρχή της έννομης τάξης. Ωστόσο, αφενός το περιεχόμενο της δημοκρατικής αρχής εξελίσσεται αφετέρου η πραγμάτωσή της συναρτάται με παρεμβάσεις του νομοθέτη ή/και της διοίκησης.

Έτσι, η διαμάχη για το ποιος είναι ο φορέας της κυριαρχίας, το έθνος ή ο λαός, εκφράζει διαχρονικά μια βαθιά πολιτική διαίρεση και αντανακλά τις κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις μέσα από τις οποίες αυτή γεννιέται. Όσοι αναζητούν στο έθνος το νομιμοποιητικό έρεισμα της διακυβέρνησης, αναγνωρίζουν ότι η βούληση που διαμορφώνει την κρατική δράση είναι αυτή μιας υπερβατικής, προ-κρατικής και διαχρονικής οντότητας. Αντίθετα, όσοι αγωνίζονται να αποτελέσει η θέληση των πολιτών καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης των πολιτικών αποφάσεων και των δημόσιων πολιτικών, αναγνωρίζουν ως πηγή της κρατικής εξουσίας τον λαό. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε παγκόσμιο επίπεδο και μετά την Μεταπολίτευση στην Ελλάδα, το περιεχόμενο της δημοκρατικής αρχής φάνηκε να αποκρυσταλλώνεται με την μορφή της λαϊκής κυριαρχίας, που αναδείχθηκε ως εγγύηση της αυτοκυβέρνησης του κοινωνικού συνόλου.

Ωστόσο, με την είσοδο στον 21ο αιώνα η παραπάνω δημοκρατική δυναμική έδειξε έντονα σημεία κόπωσης και η εξουσία του λαού περιορίζεται από ποικίλους παράγοντες (θεσμικούς, πολιτικούς, πραγματολογικούς). Σε αυτό το πλαίσιο, η «επιστροφή» του έθνους σηματοδοτεί και την απόπειρα υποκατάστασης του κυρίαρχου λαού από τον μακρινό πρόγονό του, μάλιστα με όρους που επηρεάζουν ουσιαστικά την λειτουργία των δημοκρατικών αντιπροσωπευτικών θεσμών.

Στόχοι

Δεδομένης της προαναφερόμενης εξέλιξης, στους στόχους του μαθήματος εντάσσονται:

• η αποσαφήνιση του περιεχομένου της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας στις σύγχρονες συνθήκες,
• η διερεύνηση των όρων πραγμάτωσής της
• και οι δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτήν για τον νομοθέτη και τον δικαστή.

Καταρχάς, προσεγγίζεται το ζήτημα της σύνθεσης του εκλογικού σώματος, η οποία καθορίζεται εν μέρει από τον εκλογικό νομοθέτη, αλλά και από τους κανόνες που καθορίζουν την απόδοση της ιθαγένειας. Σε μια περίοδο όπου η μετανάστευση επηρεάζει δραστικά την σύνθεση του κοινωνικού συνόλου, τα ερωτήματα σχετικά με το ποιος και πως καθορίζει τον λαό αποκτούν θεσμική και πολιτική κρισιμότητα. Ακόμη, η δυνατότητα των πολιτών να ασκούν τα εκλογικά τους δικαιώματα ανεξάρτητα από την σχέση που διατηρούν με την χώρα, αποτέλεσε πρόσφατα στην Ελλάδα διακύβευμα συνταγματικού επιπέδου. Οι επιλογές του αναθεωρητικού νομοθέτη επιχειρούν να συμβιβάσουν την πρακτική άλλων ευρωπαϊκών κρατών, που, κυρίως λόγω του αποικιακού παρελθόντος τους, προβλέπουν την ψήφο των εκτός επικρατείας πολιτών, με μια ερμηνευτική αντίληψη, που παρεισάγει στην δημοκρατική αρχή το έθνος και τα συμφέροντα του ως συνταγματικά επιβαλλόμενη αναφορά των αποφάσεων όλων των κρατικών εξουσιών. Πρόκειται για εξέλιξη που τείνει να μεταβάλλει τον λαό της δημοκρατίας και επιβάλλει μια συστηματική αξιολόγησή της.