- Description
- Curriculum
Στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα η δημοκρατία έχει εισέλθει σε μια περίοδο βαθιάς ρευστότητας και αμφισβήτησης. Δεν είναι πλέον μόνο οι εξωτερικές απειλές που τη δοκιμάζουν όλο και περισσότερο, αλλά και οι εσωτερικές αντιφάσεις των ίδιων των δημοκρατικών κοινωνιών. Η άνοδος του αυταρχισμού, η φθορά των θεσμών και η κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους εκλεγμένους αντιπροσώπους, σε συνδυασμό με τη σταθερή μείωση της προσέλευσης στις κάλπες στις περισσότερες χώρες και την αυξημένη εκλογική αστάθεια, τη ριζοσπαστικοποίηση της στάσης των ψηφοφόρων και την εντεινόμενη πόλωση, σκιαγραφούν ένα τοπίο βαθιάς πολιτικής και κοινωνικής ρευστότητας. Είναι η δημοκρατία αυτή καθαυτή σε κρίση, ή είναι το φιλελεύθερο περιεχόμενό της που αμφισβητείται;
Με δεδομένη αυτή τη σύνθετη πραγματικότητα, η διερεύνηση των αποτυχιών της δημοκρατίας, η κατανόηση των μερικών επιτευγμάτων της και η ανανέωση των πολλών και ποικίλων πολιτισμών της κρίνεται αναγκαία. Το μάθημα επιχειρεί να συμβάλει σε αυτή τη διερεύνηση, μέσα από τρεις βασικές ενότητες και εννέα επιμέρους διαλέξεις, εστιάζοντας στις σύγχρονες προκλήσεις. Οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες θα αναπτύξουν κριτικές δεξιότητες, θα εξοικειωθούν με βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις και θα κατανοήσουν σε βάθος τις μεταβαλλόμενες σχέσεις ανάμεσα στους πολίτες, τους θεσμούς και τις έννοιες που συγκροτούν τον δημοκρατικό βίο.
-
1
Περιγραφή και Στόχοι 1ου ΜαθήματοςΤο μάθημα αναπτύσσεται γύρω από δύο κύριους άξονες. Αρχικά παρουσιάζεται μια μέθοδος που γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες: η ανάλυση λόγου (discourse analysis), ιδίως στη μορφή που έχει αποκτήσει στο έργο των Laclau & Mouffe και της λεγόμενης Σχολής του Essex. Θα υποστηριχθεί ότι, εστιάζοντας στο πεδίο του νοήματος και στη διαδικασία κατασκευής και εδραίωσής του μέσα σε ανταγωνιστικά (ηγεμονικά) πλαίσια, η ανάλυση λόγου ενισχύει σημαντικά την ερευνητική αξία και την αναλυτική ακρίβεια των ποιοτικών μεθόδων πολιτικής έρευνας. Στη συνέχεια, εξετάζεται ένα συγκεκριμένο παράδειγμα με μεγάλη προβολή στη δημόσια σφαίρα — η περίπτωση του λαϊκισμού — προκειμένου να αναδειχθούν οι τρόποι με τους οποίους η ανάλυση λόγου οδηγεί σε νέους ερευνητικούς προσανατολισμούς, καλύπτοντας ζητήματα όπως ο ορισμός, η γενεαλογία και οι τυπολογίες του φαινομένου.
Στόχοι
- Εξοικείωση με την ποιοτική (qualitative) μεθοδολογία της ανάλυσης λόγου.
- Εφαρμογή της μεθόδου και των εργαλείων ανάλυσης σε ένα χειροπιαστό πολιτικό παράδειγμα, εκείνο του λαϊκισμού.
- Γενική σύλληψη της διαχρονικής εμφάνισης λαϊκιστικών φαινομένων στο πλαίσιο της νεωτερικότητας και επικέντρωση (α) στις σύγχρονες εκφάνσεις και (β) στη σχέση του λαϊκισμού με τη δημοκρατία.
- Εξοικείωση με τα ελάχιστα κριτήρια ταυτοποίησης του λαϊκιστικού λόγου και ανάπτυξη δόκιμων τυπολογιών με τη χρήση λογο-αναλυτικών εργαλείων.
-
2
1.1 - Ανάλυση λόγου: μεθοδολογική εισαγωγή -
3
Quiz -
4
1.2 - Λαϊκιστικός λόγος και δημοκρατία: διαχρονία και συγχρονία
-
5
Quiz
-
6
1.3 - Ορισμός και τυπολογία του σύγχρονου λαϊκισμού
-
7
Quiz
-
8
Περιγραφή & Στόχοι 2ου Μαθήματος
Το μάθημα εξετάζει τη σχέση ανάμεσα στον λαό και το έθνος ως κεντρικό ζήτημα της δημοκρατίας, εστιάζοντας στο ποιος αποτελεί τον φορέα της κυριαρχίας και πώς αυτό επηρεάζει τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Εξετάζει πώς η πολιτική κοινότητα αναγνωρίζεται και τυποποιείται συνταγματικά, ενώ αναλύει τις θεμελιώδεις αντιθέσεις γύρω από το ποιος πραγματικά κατέχει την εξουσία: ο λαός ως ενεργός συμμετέχων στην κρατική διακυβέρνηση ή το έθνος ως υπερβατική και ιστορική οντότητα. Το μάθημα διερευνά την ιστορική εξέλιξη της δημοκρατικής αρχής, με έμφαση στην περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ελληνική Μεταπολίτευση, όπου φάνηκε να αποκρυσταλλώνεται με την μορφή της λαϊκής κυριαρχίας, που αναδείχθηκε ως εγγύηση της αυτοκυβέρνησης του κοινωνικού συνόλου. Παράλληλα, αναλύει τις σύγχρονες προκλήσεις που εμφανίζονται στον 21ο αιώνα, ειδικά την «επιστροφή» του έθνους ως παράγοντα που επηρεάζει και συχνά περιορίζει την κυριαρχία του λαού, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη λειτουργία και την εμβέλεια των δημοκρατικών θεσμών.
Στους στόχους του μαθήματος εντάσσονται:
- Η αποσαφήνιση του περιεχομένου της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας στις σύγχρονες συνθήκες.
- Η διερεύνηση των όρων πραγμάτωσής της.
- Η κατανόηση των δεσμεύσεων που απορρέουν από αυτήν για τον νομοθέτη και τον δικαστή.
-
9
2.1 – Λαός ή έθνος; Η αναζήτηση του κυρίαρχου στην μετανεωτερική δημοκρατία
-
10
Quiz
-
11
2.2 – Ο στενόχωρος λαός: η ιθαγένεια και συμμετοχή των αλλοδαπών στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης
-
12
Quiz
-
13
2.3 – Ο νομάδας λαός: η ψήφος των εκτός επικρατείας εκλογέων
-
14
Quiz
-
15
Περιγραφή & Στόχοι 3ου Μαθήματος
Το μάθημα εξετάζει τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως ένα πολιτικό σύστημα που στηρίζεται στην επαλληλία και την προγραμματική σύγκλιση μεταξύ του φιλελευθερισμού και της δημοκρατικής ιδεολογίας. Στην πρώτη διάλεξη, το κοινό θα αποκτήσει μια σαφή εικόνα για το πώς η φιλελεύθερη ιδεολογία προσεγγίζει τη δημοκρατία, θέτοντας τη βάση για την κατανόηση της ειδικής θέσης που η δημοκρατική ιδεολογία επιφυλάσσει για τις ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα στο πλαίσιο της δημοκρατικής λειτουργίας και θεωρίας, θέμα που θα αναπτυχθεί διεξοδικά στη δεύτερη διάλεξη. Η τρίτη διάλεξη θα προσφέρει συγκριτική αξιολόγηση των δύο αυτών συνιστωσών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, εστιάζοντας στις βασικές διαφορές τους, ειδικά όσον αφορά την αντιμετώπιση της κατάστασης εξαίρεσης.
Στόχοι
- Εξοικείωση με τα θεμελιώδη στοιχεία και την ιδεολογικοπολιτική βάση της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας.
- Κατανόηση του ρόλου και της σημασίας των ατομικών ελευθεριών μέσα στο δημοκρατικό πλαίσιο.
- Ανάδειξη των ατομικών ελευθεριών ως ένα ενδογενές όριο των αποφάσεων της πλειοψηφίας.
-
16
3.1 – Ο φιλελευθερισμός και η αντίληψή του για τη δημοκρατία
-
17
Quiz
-
18
3.2 - Η δημοκρατική αντίληψη για τα δικαιώματα
-
19
Quiz
-
20
3.3 - Συγκρίσεις: το τεστ της κατάστασης εξαίρεσης
-
21
Quiz
